Quetiapina z sertraliną skuteczniejsza w leczeniu zaburzeń lękowych – nowe badanie

Jak zaprojektowano badanie i wybrano pacjentów?

Badanie randomizowane oceniło skuteczność i bezpieczeństwo terapii łączonej quetiapiny z sertraliną u pacjentów z zaburzeniami lękowymi (AD) i czynnikami wysokiego ryzyka dla choroby afektywnej dwubiegunowej (BD). W 24-tygodniowym badaniu klinicznym uczestniczyło 65 pacjentów podzielonych na dwie grupy: grupa A otrzymująca monoterapię sertraliną (n=32) oraz grupa B leczona terapią łączoną sertraliną i quetiapiną (n=33). Badanie miało charakter prospektywny z regularną oceną parametrów klinicznych i bezpieczeństwa.

Populacja badana obejmowała pacjentów z rozpoznanym społecznym zaburzeniem lękowym, zaburzeniem panicznym lub uogólnionym zaburzeniem lękowym (GAD) według kryteriów DSM-5. Kluczowym elementem badania był dobór pacjentów z co najmniej jednym czynnikiem wysokiego ryzyka rozwoju BD: wiek poniżej 18 lat, rodzinne obciążenie BD, znaczące myśli lub zachowania negatywne, lub subprogowe objawy maniakalne (wynik 1-5 w skali manii Becha-Rafaelsena, BRMS). Do badania włączono osoby w wieku 18-60 lat, z wynikiem ≥14 w skali lęku Hamiltona (HAMA) i <17 w skali depresji Hamiltona (HAMD), które nie przyjmowały leków przez co najmniej 2 tygodnie przed włączeniem do badania. W grupie A znajdowało się 13 mężczyzn i 19 kobiet ze średnim wiekiem 44,31 ± 11,7 lat, a w grupie B 11 mężczyzn i 22 kobiety ze średnim wiekiem 43,00 ± 13,76 lat. Średni czas trwania choroby wynosił odpowiednio 64,03 ± 62,92 i 65,24 ± 66,613 miesięcy.

Czy terapia łączona przewyższa monoterapię?

Wyniki badania wykazały, że w grupie otrzymującej terapię łączoną (grupa B) zaobserwowano istotnie niższe wyniki w skali lęku Hamiltona w porównaniu do grupy monoterapii sertraliną (grupa A) w 1. i 24. tygodniu leczenia (p<0,05). W przypadku oceny depresji, grupa B wykazała szybszą i bardziej trwałą redukcję wyników HAMD, z istotnie niższymi wartościami w 1. i 2. tygodniu leczenia (p<0,05). W zakresie objawów maniakalnych (skala BRMS) nie stwierdzono istotnych różnic między grupami w całym okresie obserwacji, choć w obu grupach odnotowano znaczącą redukcję wyników w porównaniu do wartości wyjściowych do końca leczenia (tydzień 8).

Interesującym aspektem badania było wykorzystanie zolpidemu jako leku pomocniczego w przypadku ciężkiej bezsenności. W grupie A 27,27% pacjentów wymagało leczenia zolpidemem, podczas gdy w grupie B odsetek ten wynosił jedynie 10,53% (p<0,05), co sugeruje lepszą kontrolę zaburzeń snu w grupie otrzymującej terapię łączoną. Profil bezpieczeństwa obu schematów leczenia był porównywalny - w pierwszym tygodniu leczenia odnotowano cztery działania niepożądane w grupie B (głównie objawy żołądkowo-jelitowe i bóle głowy), a w drugim tygodniu trzy działania niepożądane w grupie A (dyskomfort żołądkowo-jelitowy i zmęczenie). Co istotne, u 85,71% pacjentów działania niepożądane ustąpiły w ciągu 4 tygodni od rozpoczęcia leczenia.

Badanie monitorowało również parametry laboratoryjne, w tym morfologię krwi, funkcje wątroby i nerek, funkcje tarczycy oraz EKG na początku badania oraz w 2., 4., 8., 16. i 24. tygodniu. Wszystkie parametry pozostawały w granicach normy klinicznej przez cały okres badania, bez istotnych różnic między grupami.

Czy właściwości leku determinują wyniki terapii?

Wyniki badania mają istotne implikacje kliniczne, szczególnie w kontekście zaleceń programu STEP-BD (Systematic Treatment Enhancement Program for Bipolar Disorder) dotyczących stosowania leków przeciwpsychotycznych jako terapii wspomagającej w przypadkach wysokiego ryzyka. Program STEP-BD wykazał, że ponad połowa pacjentów z BD miała współistniejące zaburzenia lękowe, rozpoczynające się na wczesnym etapie choroby. Kombinacja sertraliny i quetiapiny nie tylko wykazała szybszą i bardziej trwałą poprawę w zakresie objawów lękowych i depresyjnych, ale również zmniejszyła potrzebę stosowania dodatkowych leków nasennych.

Mechanizm działania quetiapiny, opierający się na podwójnym antagonizmie receptorów serotoniny (5-HT2A) i dopaminy (D2), prawdopodobnie przyczynił się do obserwowanych korzyści terapeutycznych. Quetiapina, pierwotnie opracowana do leczenia schizofrenii, wykazuje właściwości anksjolityczne i stabilizujące nastrój, co czyni ją wartościowym uzupełnieniem terapii u pacjentów z AD i czynnikami ryzyka BD.

Czy współistnienie BD i AD stanowi wyzwanie diagnostyczne?

Współwystępowanie BD i AD jest powszechne, jednak przyczyny tego zjawiska nie są w pełni poznane. Obecne dowody sugerują, że może być to związane z czynnikami neurobiologicznymi, genetycznymi, traumatycznymi i innymi czynnikami socjopsychologicznymi. Niektórzy badacze proponują, że AD może być składnikiem BD, istotnym czynnikiem ryzyka jego wystąpienia lub nawet objawem prodromalnym. Wystąpienie AD u młodych osób może wskazywać na genetyczną predyspozycję do BD, jednak konieczne są dalsze badania w celu ustalenia tych specyficznych powiązań.

Badania wskazują, że chociaż pacjenci z współwystępowaniem BD i AD nie wykazują cięższego przebiegu choroby lub większej częstości epizodów, niektóre badania sugerują, że pacjenci z współchorobowością mogą mieć wcześniejszy wiek zachorowania, zwiększone zaburzenia poznawcze, wydłużony czas trwania choroby, większe szanse nawrotu, zwiększone ryzyko samobójstwa, a nawet krótszą długość życia. W 2-letniej obserwacji pacjenci z współchorobowością mieli wyższe wyniki depresji w różnych punktach czasowych i niższe wskaźniki remisji.

Jakie ograniczenia ma badanie?

Obecność współchorobowości komplikuje diagnozę choroby i zwiększa trudność potwierdzenia. U pacjentów z współistniejącymi schorzeniami AD często pojawia się wcześniej niż BD, co może prowadzić do błędnej diagnozy BD jako AD i nieodpowiedniego leczenia, takiego jak przepisanie leków przeciwdepresyjnych. Wcześniejsze badania wykazały, że leki przeciwdepresyjne, powszechnie stosowane jako leczenie pierwszego rzutu w przypadku lęku, mogą wywoływać epizody maniakalne i są związane z drażliwością, szybką zmianą cykli, opornością na leczenie i zachowaniami samobójczymi.

Badanie miało pewne ograniczenia, w tym niewielką liczebność próby i stosunkowo krótki okres obserwacji, co może wpływać na możliwość uogólnienia wyników. Brak grupy kontrolnej placebo ogranicza również możliwość pełnego przypisania obserwowanych efektów terapii łączonej. Autorzy sugerują, że przyszłe badania powinny uwzględnić większe próby, dłuższe okresy obserwacji oraz włączenie grupy placebo w celu walidacji uzyskanych wyników.

Podsumowując, terapia łączona quetiapiną i sertraliną może stanowić bezpieczną i skuteczną strategię leczenia pacjentów z zaburzeniami lękowymi i czynnikami wysokiego ryzyka choroby afektywnej dwubiegunowej, oferując szybszą redukcję objawów lękowych i depresyjnych oraz zmniejszając potrzebę stosowania dodatkowych leków nasennych. Badanie nie wykazało jednak, aby łączne stosowanie quetiapiny miało wpływ na ryzyko rozwoju BD u pacjentów z długotrwałym AD.

Podsumowanie

Przeprowadzone 24-tygodniowe randomizowane badanie kliniczne porównało skuteczność monoterapii sertraliną z terapią łączoną (sertralina + quetiapina) u 65 pacjentów z zaburzeniami lękowymi i czynnikami ryzyka choroby afektywnej dwubiegunowej. Grupa otrzymująca terapię łączoną wykazała znacząco lepsze wyniki w redukcji objawów lękowych i depresyjnych, szczególnie w początkowych tygodniach leczenia. Dodatkowo zaobserwowano mniejsze zapotrzebowanie na leki nasenne w grupie stosującej terapię łączoną (10,53% vs 27,27%). Profil bezpieczeństwa obu schematów był porównywalny, z niewielką liczbą działań niepożądanych ustępujących w ciągu 4 tygodni. Wszystkie monitorowane parametry laboratoryjne pozostały w normie. Badanie, mimo pewnych ograniczeń jak mała próba i brak grupy placebo, sugeruje, że terapia łączona może być skuteczną strategią w leczeniu pacjentów z zaburzeniami lękowymi i ryzykiem choroby afektywnej dwubiegunowej.